جهت آشنايي بيشتر با فضايل و مناقب حضرت علي (ع) در قرآن و سنت پيامبر نگاهي گذرا به منابع اهل سنت در اين باره مي‌اندازيم :[1]

فضايل حضرت علي (ع) در قرآن

1- إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ

شافعي ابن مغازلي در كتاب المناقب، ص 276 به سند خود از عبدالله بن مسعود روايت كرده كه گفت : رسول خدا فرمود : “من از دعاي پدرم ابراهيم هستم.”

گفتيم : اي رسول خدا چگونه از دعاي پدرت ابراهيم هستي؟

فرمود : خداوند به ابراهيم (ع) وحي كرد كه : “اني جاعلك للناس اماما” ابراهيم خوشحال شد و گفت : “پروردگارا از دودمان من نيز اماماني مثل من قرار بده.”

خداوند به ابراهيم وحي فرستاد : “اي ابراهيم من عهدي به تو نمي‌دهم كه به آن وفا نكنم” عرض كرد: “خدايا آن چه عهدي است كه اگر به من عطا كني وفا نكني؟”

فرمود : “من پيمان امامت را به ستمكاران از دودمان تو نمي‌بخشم.”

ابراهيم عرض كرد: “ستمكاراني كه اين پيمان به آنها مي‌رسد، كيانند؟”

به او فرمود : “كسي كه براي بتي سجده و عبادت كند.”

ابراهيم عرض كرد : “پروردگارا من و فرزندانم را از پرستش بتان دور بدار.”

پيامبر (ص) فرمود : “دعاي ابراهيم به من و علي منتهي شد و هيچ يك از ما در مقابل بتي هرگز سجده نكرديم پس خداوند مرا براي خود پيامبر و علي را وصي اخذ كرد.”

2- إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ

(تو تنها بيم دهنده‌اي و براي هر گروهي هدايت كننده)

چون اين آيه نازل شد، پيامبر دستش را بر سينه خود زد و فرمود: “منهم منذر” (انذار يعني هدايت با دعوت) و سپس به شانه علي اشاره كرد و فرمود: “انت الهادي يا علي بك يهتدي المهتدون من بعدي” (يا علي تويي هادي و به وسيله تو بعد از من هدايت يافتگان هدايت مي‌شوند).¹

3- عَمَّ يَتَسَاءلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ

رسول خدا فرمود : “منظور ولايت علي بن ابيطالب است كه از آنها درباره آن در قبر سؤال مي‌شود و هيچكس در شرق و غرب عالم، در بر و بحر از دنيا نمي‌رود مگر اين كه فرشتگان از او دربارة ولايت اميرمؤمنان سؤال مي‌كنند و به ميت مي‌گويند : كيست پروردگارت؟ چيست دينت؟ و كيست پيامبرت؟ و كيست امام تو؟”²

4- اهدِنَــــا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ

حضرت پيامبر فرمود : “صراط مستقيم، صراط محمد و آل محمد است.”³

از ابن عباس رسيده كه پيامبر (ص) به علي (ع) فرمود : “اي علي تو راه روشن و همان راه راست و پشتوانه و پناه مؤمنان (يعسوب المؤمنين) هستي.”⁴

5- وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ

(از ميان مردم كسي است كه جان خود را براي طلب خشنودي خدا مي‌فروشد و خدا نسبت به بندگان مهربان است.)

ابوسعيد خدري مي‌گويد : همان شبي كه پيامبر (ص) مهاجرت كردند به غار رفتند علي در بستر پيامبر خوابيد. خداوند به جبرئيل و ميكائيل فرمود: “بين شما برادري برقرار كردم عمر يكي از شما از ديگري طولاني‌تر است كداميك از شما حاضر است براي ديگري فداكاري كند و از مقداري از عمرش درگذرد؟” هيچكدام حاضر نشدند. خداوند متعال فرمود : “شما مانند علي بن ابيطالب نيستيد من بين او و پيامبر برادري قرار دادم و علي در بستر پيامبر خوابيد و ايثار نمود و جانش را فداي پيامبر كرد. بسوي زمين برويد و او را از شر دشمنان محافظت نماييد.” وقتي جبرئيل كنارسر و ميكائيل پايين پاي علي قرار گرفتند، جبرئيل گفت : “بَخٍّ بَخٍّ مَن مِثلُكَ يابن ابيطالب” (به به خوشا به حال تو اي پسر ابوطالب، خداوند به واسطه تو بر ملائكه مباهات مي‌كند) و در اين هنگام آيه فوق نازل شد و به همين دليل اين شب تاريخي را ليلة المبيت ناميده‌اند.⁵

6- الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلاَنِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ

(آنانكه اموال خود را شب و روز و نهان و آشكار، انفاق مي‌كنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براي آنان خواهد بود و نه بيمي براي آنان است و نه اندوهگين مي‌شدند.)

از ابن عباس نقل شده است كه اين آيه در شأن علي نازل شده است.⁶

7- وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ

(تأويل قرآن را جز خدا و راسخين در دانش نمي‌داند.)

انس از پيامبر اسلام (ص) نقل كرده كه پيامبر (ص) فرمود : بعد از من، علي عالم‌ترين مردم است براي تعليم و تأويل قرآن.⁷

8- فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ

(پس هر كه با تو پس از دانشي كه تو را آمده باشد محاجّه كند. بگو بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان خودمان و خودتان را فرا خوانيم و سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.)

9- أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَآ آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا

(مردم بر آنچه خدا از فضل خويش به آنان عطا كرده رشك مي‌ورزند در حقيقت ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم و به آنان ملكي بزرگ بخشيديم.)

از ابن عباس نقل شده: اين آيه در مورد پيامبر و علي نازل شده است فضل در پيامبر همان نبوت است و در علي همان امامت.⁹

جعفربن محمد (ع) درباره «واتيناهم ملكاً عظيما» فرمود : «در ميان امت اماماني هستند كه اطاعت از آنها اطاعت از خداست و نافرماني از آنها نافرماني خدا»¹⁰

10- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الامْرِ مِنكُمْ

(اي كسانيكه ايمان آورده‌ايد خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولي الامر كه از شما هستند را اطاعت كنيد.)

11- إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ

(وليّ شما تنها خدا و پيامبر اوست و كسانيكه ايمان آورده‌اند همان كسانيكه نماز بر پا مي‌دارند و در حال ركوع زكات مي دهند.)

12- الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا

(امروز دين شما را به كمال رسانيدم و نعمت خود بر شما تمام كردم و اسلام را دين شما برگزيدم)

- يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

(اي پيامبر آنچه را از پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم برسان اگر چنين نكني امر رسالت را ادا نكرده‌اي.)

آيات فوق درباره ولايت و جانشيني حضرت علي (ع) مي‌باشد و به صفحه 50 رجوع شود.

13- الَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَـئِكَ لَهُمُ الامْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ

(كسانيكه ايمان آورده و ايمان خود را به شرك نيالوده‌اند آنان در امن هستند و آنان راه يافتگانند.)

“الذين آمنوا يعني كسانيكه تصديق به توحيد كردند يعني علي بن ابيطالب (ع) و “لم يلبسوا” يعني آلوده و مخلوط نشد (مانند “لم تلبسون الحق بالباطل” يعني حق و باطل با هم مخلوط نمي‌شوند.) “ايمانهم بظلم” يعني ايمانشان به ظلم يعني شرك آلوده نشد.

سپس اين عباس مي‌گويد : به خدا قسم هيچ كس به خدا ايمان نياورد مگر بعد از شرك، غير از علي كه او ايمان بخدا آورد بدون اينكه به اندازه چشم زدني به خدا شرك بورزد.

“اولئك لهم الامن” يعني از عذاب و در آتش در امان هستند.

“و هم مهتدون” يعني آنها به بهشت هدايت مي‌شوند و علي اول كسي است كه به خدا ايمان آورد.”¹¹

14- قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ

انس نقل مي‌كند كه پبيامبر فرمود : من و علي حجت بر امت هستيم در روز قيامت.¹²

15- يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ

(اي پيامبر بس است ترا خدا و آنكه پيرويت كردند از مؤمنان)

جابربن عبدالله انصاري نقل كرده كه : “و من اتّبعك من المؤمنين.” علي بن ابي طالب است و او در رأس مؤمنين است.¹³

16- وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الاَكْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِيءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ

(و اين اعلامي است از جانب خدا و رسولش به مردم در روز حج اكبر كه خدا و رسولش از مشركان بيزار است.)

[1] - اكثر مطاب برگرفته از دو كتاب : امام علي (ع) در قرآن از ديدگاه اهل سنت، ابوالفضل يغمائي، انتشارات احسن الحديث، چاپ اول، 1378 و سيماي علي به روايت اهل سنت، ترجمه علي والسنة، تأليف سيد هاشم بحراني، ترجمه محمد اميني، انتشارات قدر، 1364 ش، كه بطور خلاصه ذكر شده است. علاقمندان مي‌توانند علاوه بر دو كتب فوق به كتب زير مراجعه نمايند :

احقاق الحق شوشتري، امام علي (ع) در قرآن آيه الله شيرازي، امام علي (ع) در قرآن نجفي شاكري، الغدير علامه اميني، تفسير الميزان، تفسير مجمع البيان.

ابن ابي حاتم از حكيم بن حميد نقل مي‌كند گفت : علي بن حسين براي من گفت كه براي علي در كتاب خدا اسمي است. گفتم آن چيست؟ فرمود “مگر گفتار خداوند را نشنيدي كه فرمود، “و اذان من الله” بخدا قسم او علي است يعني علي همان اذان است.”¹⁴

زيدبن يثمع روايت مي‌كند كه سوره برائت كه نازل شد، رسول الله ابوبكر را فرستاد براي خواندن آن به مردم، سپس علي را فرستاد كه آيه را از ابوبكر بگيرد و خود بسوي مكه رفته آن را براي مردم مكه بخواند. علي در جحفه به ابوبكر رسيد و نامه را از او گرفت. ابوبكر برگشت و به پيامبر گفت : اي پيامبر خدا آيا درباره من چيزي نازل شده است؟ پيامبر فرمود: “نه و لكن به من امر شده است كه يا خودم اين برائت را به گوش مردم برسانم يا مردي از اهل بيت من.”¹⁵ و در صحيح بخاري 37/5 نقل است كه علي، يوم النهر در مني اعلام برائت كرد و او بود كه اعلام كرد پس از آن مشركان حق ندارند حج بجا آورند و نبايد با بدن برهنه طواف كنند.

اين حديث و آيه كه حديث اعلام آيه برائت است از احاديثي است كه هيچكس در اصل آن ايرادي ندارد. و اين واقعه خود به روشني فضيلت بي‌همتاي حضرت علي (ع) را اثبات مي‌كند.

17- وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ

(و از فتنه‌اي بپرهيزيد كه تنها به ستمكاران شما نمي‌رسد بلكه همه را خواهد گرفت چرا كه ديگران سكوت كرده‌اند و بدانيد خداوند كيفر شديد دارد.)

عبدالله بن عباس گفت : چون آيه نازل شد پيامبر اكرم (ص) فرمود : «هر كس به علي ظلم كند در نشستن وي به جاي من پس از وفاتم، گويا نبوت من و پيامبران گذشته را انكار كرده است.»¹⁶

18- أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الاخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللّهِ لاَ يَسْتَوُونَ عِندَ اللّهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ

(آيا سيراب ساختن حاجيان و آباد كردن مسجد الحرام را مانند كار كسي پنداشته‌ايد كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده و در راه خدا جهاد مي‌كند اين دو نزد خدا يكسان نيستند.)

اين آيه درباره علي و عباس و شيبه بن طلحه نازل شد وقتي كه عباس و شيبه بر هم تفاخر مي‌كردند، شيبه مي‌گفت : من تعمير كننده مسجد الحرام و كليد دارخانه خدا هستم. عباس مي‌گفت : من صاحب منصب سقايي حاجيانم. علي از كنار آنها مي‌گذشت چون صحبت‌هاي آنان را شنيد گفت: من از هر دو شما شريف‌ترم. چون اول كسي هستم كه ايمان آوردم و در راه خدا جهاد كردم. در همين رابطه بود كه آيه فوق نازل شد.¹⁷

19- وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ

(و پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار و كسانيكه به نيكي پيرويشان كردند، خدا از ايشان خشنود است و آنها از او خشنودند و آماده كرده است براي ايشان باغهايي كه روان است زير آنها جويها جاودانند در آن هميشه اين است است رستگاري بزرگ)

ابن عباس روايت كرد : آيه در مورد علي نازل شده است.¹⁸

و ضحاك از ابن عباس نقل كرد : (السابقون الاولون) علي، عمار، ابوذر و سلمان و مقداد بودند.¹⁹

20- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ

(اي آنانكه ايمان آورده‌ايد، بترسيد خدا را و باشيد با راستگويان)

“كونو مع الصادقين” يعني “كونو مع علي”²⁰ و در بعضي احاديث “كونو مع علي و اصحابه”²¹ (با علي و اصحاب علي باشيد) آمده است.

21- قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ

(بگو به فضل خدا و رحمتش است كه بايد شاد شوند و اين از هر چه گرد مي‌آورند بهتر است.)

“بفضل الله” يعني پيامبر اكرم و “برحمة” يعني علي.²²

22- أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ

(آيا كسي كه از جانب پرورگارش بر بيّنه روشني است و شاهدي از خويشان او پيرو آن است.)

“علي بيّنه من ربّه” حضرت رسول اكرم (ص) است و “شاهد منه” حضرت علي (ع) است.²³

23- أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاء

(آيا نديدي خدا چگونه مثل زده كلمه پاك كه مانند درختي پاك است كه ريشه‌اش استوار و شاخه‌اش در آسمان است.)

روايت مي‌كنند با سند از سلام خثعمي گفت : وارد شدم بر علي بن جعفر بن محمد بن علي و گفتم : اي پسر رسول خدا! قول خدا “اصلها ثابت و فرعها في السماء” يعني چه؟ فرمود : “اي سلام، شجره و درخت، حضرت محمد (ص) است و تنه آن اميرالمؤمنين علي،و ميوه‌اش حسن و حسين و ساقه‌اش فاطمه و شاخه‌هاي انشعاب شده از اين ساقه ائمه از فرزندان فاطمه و برگهاي آن شيعيان و دوستان ما اهل بيت هستند هر كدام از شيعيان ما از دنيا برود برگي از اين درخت جدا شده و هر مولود و دوستدار ما بدنيا بيايد برگي در اين درخت سبز مي‌شود.²⁴

24- وَ قُلْ جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا

(و بگو حق آمد و باطل نابود شد آري باطل نابود شدني است)

زمانيكه حضرت علي (ع) بر دوش حضرت پيامبر (ص) قرار گرفت تا بت هُبَل را سرنگون كند.²⁵

25- إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا

(كسانيكه ايمان آورده و كاري شايسته كرده‌اند بزودي خداي رحمان براي آنان محبتي در دلها قرار مي‌دهد.)

احاديث زيادي از طرق مختلف نقل شده كه اين آيه در مورد حضرت علي (ع) نازل شده است و مضمون احاديث اين است “مؤمني نيست مگر اينكه در قلب او محبت علي باشد”²⁶

26- وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا

(خدا مي‌خواهد پليدي را از شما اهل بيت (خاندان پيامبر) بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.)

27- وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ

در روايت معروفي كه از طرف اهل سنت نقل شده، آمده است كه در روز قيامت از امامت حضرت علي (ع) سؤال شود.

28- سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ

از علي درباره “سلام علي آل يس” سؤال شد. فرمود ياسين : محمد و ما (اهل بيت) آل ياسين هستيم.²⁷

و چنين است كه شيعه حضرت اميرالمؤمنين (ع) نه تنها شبهاي چهارشنبه بلكه هر روز با شور و اشتياق زيارت آل يس را مي‌خوانند.

29- فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ

(پس كيست ستمكارتر از آنكه بست بر خدا دروغ را و دروغ پنداشت صدق را هنگامي كه بيامدش آيا نيست در دوزخ جايگاهي براي كافران و آنكه را راستي آورد و آنرا باور نمود، آنانند پرهيزگاران)

مفسران گفته‌اند منظور از “ان الذي جاء بالصدق” رسول اكرم (ص) و “الذي صدق به” علي بن ابيطالب مي‌باشد.²⁸

30- ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى

(اين همان است كه خدا بشارت داده بندگان خود را، آنانكه ايمان آورده و عمل صالح كردند، بگو به ازاي آن (رسالت) پاداش از شما خواستار نيستم مگر دوستي و مودت با خاندانم.)

روايت شده وقتي آيه مذكور نازل شد از رسول الله پرسيدند نزديكان شما كه محبت آنها بر ما واجب است كيستند؟ پيامبر فرمود : علي و فاطمه و دو فرزند ايشان (حسن و حسين).³⁰

31- فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ

(پس اگر ما تو را از دنيا ببريم قطعاً از آنان انتقام مي‌كشيم)

از حضرت رسول اكرم (ص) روايت است كه اين آيه درباره علي بن ابيطالب نازل شد كه بعد از درگذشتم از ناكسين و قاسطين انتقام خواهد گرفت.²⁹

32- إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ

(بدرستيكه متّقي ها در باغ‌ها و كنار نهرها هستند در جايگاه صدق نزد پادشاهي مقتدر)

حضرت رسول اكرم (ص) خطاب به علي فرمود : هر كس تو را دوست بدارد و ولايت ترا داشته باشد خدا او را با ما در بهشت جا خواهد داد. سپس رسول الله تلاوت فرمودند : “ان المتقين …”³¹

33- مرج البحرين مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا يَبْغِيَانِ فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ

(دو دريا كه بهم مي‌رسند ميان آنها حايلي است كه با هم مخلوط نمي‌شوند. پس كدامين نعمت‌هاي پروردگارتان را انكار مي‌كنيد؟ از آن دو لؤلؤ و مرجان بيرون مي‌آيد.)

“مرج البحرين يلتقيان” منظور از دو دريا علي و فاطمه هستند. “بينهما برزخ …” دوستي دائم و هميشگي آنها بطوريكه قطع نشود. “يخرج منهما…” حسن و حسين هستند كه دو گوهرند از آن دو دريا.³²

34- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

(اي كسانيكه ايمان آورده‌ايد چون با پيامبر نجوا كنيد پيش از نجوايتان صدقه‌اي تقديم داريد. اين براي شما بهتر و پاكيزه‌تر است پس اگر چيزي نيافتيد بي‌گمان خدا آمرزندة مهربان است.)

اين آيه كه به آيه نجوي معروف است درباره علي مي‌باشد كه هر بار با حضرت پيامبر (ص) نجوي مي‌كرده درهمي صدقه مي‌داد تا ده درهمي كه داشت تمام شد.³³

35- وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ

(همانا خداوند و جبرئيل و صالحِ مؤمنين و ملائكه پيشينيان اويند)

رسول اكرم (ص) فرمود : منظور از “صالح المؤمنين”، علي بن ابيطالب مي‌باشد.

لازم به ذكر است كه اول آيه هشدار و خطاب به عايشه و حفضه (دختر ابوبكر و عمر كه همسران پيامبر بودند) است كه به آنها امر مي‌كند كه توبه كنند.³⁴

36- لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ

(تا آنرا براي شما تذكري قرار داديم و گوش‌هاي شنونده آنرا نگه دارد)

بعد از نزول آيه مذكور، حضرت پيامبر فرمود : اي علي از خدا خواستم كه گوش ترا چنين قرار دهد.³⁵

و اين فضيلتي است بزرگ كه حضرت علي (ع) صندوقچه اسرار حضرت پيامبر مي‌باشد.

37- الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلَا شُكُورًا

(همانا نيكان از جامي نوشند كه با عطر خوشي آميخته است، چشمه‌اي كه بندگان خدا از آن بنوشند و جاري‌اش سازند. آنها به نذر خود وفا كنند و از روزي كه شر آن فراگير است بترسند و طعام را با آن كه دوستش دارند به مستمند و يتيم و اسير دهند و گويند ما فقط براي رضاي خدا شما را اطعام مي‌كنيم و هيچ پاداش و سپاسي از شما نمي‌خواهيم)

اين آيه كه به “آيه هل اتي” مشهور است درباره علي و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) نازل شد وقتي كه حسن و حسين مريض بودند و علي و فاطمه براي شفاي آنها سه روز روزه نذر كردند و چون حسنين شفا يافتند پس آنان به نذر خود وفا كردند و روزه داشتند در روز اول مسكيني در خانه‌ آنها آمد و تقاضاي طعام كرد افطار خود را به او دادند و چون در منزل خوراكي ديگر نبود خود گرسنه ماندند، روز دوم يتيمي از اولاد مهاجران بر در خانه آمد و تقاضاي طعام كرد پس علي و فاطمه افطاري خود را به او دادند و خود گرسنه ماندند و چون روز سوم را روزه گرفتند در موقع افطار، اسيري بر در خانه علي و فاطمه آمد و تقاضاي اطعام داشت پس افطاري خود را به او دادند و خود گرسنه ماندند و چنين شد كه سه روز علي و فاطمه هيچ طعامي نخوردند و بر گرسنگي صبر كردند و خداوند متعال آيات فوق را در شأن آنها نازل فرمود.³⁶

38- إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا

پيامبر فرمود : “اشقي الاولين”، آن كسي است كه شتر صالح را كشت و “اشقي الاخرين” آن كسي كه به سر علي ضربه مي‌زند.³⁷

39- إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ

همانا كسانيكه ايمان آوردند و عمل صالح كردند آنها بهترين مردم هستند و پاداش آنها پيش خداوند بوده، باغهايي كه در آنها نهرها جاري است و جاودان هستند در آنجا، و خداوند از آنها راضي است و آنها از خدا راضي هستند، اين بخاطر خوف و خشيتي است كه از پروردگارشان دارند.

احاديث زيادي وارد شده كه وقتي آيه نازل شد پيامبر اسلام (ص) به علي فرمود : “منظور از ايمان آورندگان خيرالبريه” تو و شيعيان توست كه همه شما از خدا راضي هستيد و هم خدا از شما راضي است.³⁸

در منابع اهل تشيع صدها آيه ديگر در مورد فضائل علي آمده است ولي در اين كتاب به ذكر تعدادي از دهها آياتي كه در كتب اهل سنت درباره حضرت علي (ع) مسطور است، اكتفا شده است.

فضايل و مناقب حضرت علي (ع) در قرآن و سنت نبوي